فراوانی آثار باستانی و تاریخی سیستان و بلوچستان به اندازه‌ای است که بسیاری از دانشمندان و کارشناسان ایرانی و خارجی، این سرزمین را بهشت باستان شناسان می‌دانند.
شهرسوخته با آثار فراوان و مجموعه‌های گوناگون از جمله مراکز علمی بزرگی است که ساکنان پنج هزار سال پیش آن دارای دانش و علوم پزشکی، شهرسازی و اقتصادی گسترده بودند.
انجام عمل جراحی مغز، ساخت چشم مصنوعی و تهیه نخستین انیمیشن دنیا از جمله صدها اثر بر جای مانده از مردمانی است که سه هزار پیش از میلاد مسیح در شهرسوخته زندگی می‌کردند.
این گنجینه‌های عظیم راه روشن و پرامیدی را برای آیندگان ایران زمین نوید می‌دهد که باید دانشمندان و اندیشمندان از آنها بهره گیرند.
شهرسوخته دارای بخشهای مختلفی شامل مسکونی شرقی و مرکزی، بازار، بناهای یادمان و قبرستان است.
این محوطه باستانی با وجودی که دارای جایگاه ویژه‌ای در میان آثار تاریخی ایران است اما آنگونه که باید، از آن در توسعه علمی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه استفاده نشده است.
از بخشهای بسیار مهم شهر سوخته که گنجینه‌های نهفته‌ای را در خود جای داده، محوطه گورستان است که فرهنگ و تمدن گذشته را در خود مدفون کرده است.
قبرستان شهرسوخته که بطور تصادفی در سال ? ?????میلادی توسط باستانشناسان کشف و شناسایی شد، در بخش جنوب غربی شهر واقع شده و کارشناسان معتقدند این گورستان ? ???هزار نفر از ساکنان این شهر را در خود جای داده است.
سرپرست گروه باستانشناسی شهرسوخته می‌گوید از آثار کشف شده در گورها مشخص است که ساکنان شهرسوخته با گذاشتن اشیا، ابزار کار، مواد غذایی و آرایشی در گور مردگانشان به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته‌اند.
دکتر سید منصور سیدسجادی کشف مهرهای استوانه‌ای و مسطح را نشانگر بالا بودن دانش اقتصادی و وضعیت مناسب مالی ساکنان شهرسوخته دانست.
وی گفت: بیشتر مهرها در گورهای زنان شهرسوخته یافت شده که نشان می‌دهد اقتصاد این شهر در آن زمان در دست زنان بوده است.
آثار کشف شده در شهر سوخته حکایت از صنعتگر بودن برخی از ساکنان آن دارد. گویا در آن زمان واحدهای صنعتی کوچک در این شهر فعال بوده که در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کرده‌اند.
اشیا زینتی بیشتر با سنگهای نیمه بهادار وارداتی چون لاجورد، عقیق و فیروزه که از معادن دور دست به شهر سوخته وارد شده، در این کارگاه‌های کوچک ساخته شده‌اند.
این سنگهای نیمه بهادار و به ویژه سنگ لاجورد پس از ورود به شهر توسط صنعتگران تراش داده شده و به شکل اشیا زینتی در آمده و سپس به سرزمینهای دور دست آن سوی خلیج فارس و میان رودان(بین‌النهرین) صادر می‌شد.
از سنگهای مرمر، بازالت و آهکی برای ابزارسازی و مهره‌سازی و نیز ساخت ظرفهای گوناگون استفاده شده است. مهره‌ها و اثر مهره‌های گوناگونی از مواد مختلف در شهر سوخته به دست آمده که دارای کاربرد اداری و رسمی بوده است.
سرپرست گروه باستانشناسی شهرسوخته، گورستان شهرسوخته را به دلیل وجود اشیا و ابزار مختلف بسیار غنی‌تر از دیگر محوطه‌های باستانی توصیف کرد.
سیدسجادی افزود: در گورستان شهرسوخته انواع مختلف گیاهان، مواد غذایی، سفال، ابزار بازی، انواع پارچه رنگی و وسایل آرایشی کشف شده که این خصوصیات، شهرسوخته را نسبت به دیگر محوطه‌های باستانی متمایز می‌کند.
او ادامه داد: بسیاری از این اشیا و موادغذایی از داخل قبرها کشف شده و نشانگر آن است که ساکنان شهر به همراه مردگانشان موادغذایی شامل عدس، لوبیا و امثال آنها را در ظروف سفال قرار داده و در کنار جسد دفن می کردند.
وی بیان کرد: با تحقیقات بر روی پارچه‌های رنگی کشف شده در شهرسوخته به این نتیجه رسیدیم که بزرگترین مجموعه پارچه و مواد ارگانیکی دنیا در این شهر وجود دارد.
او گفت: پارچه‌های کشف شده در شهرسوخته زابل بیش از ? ???نوع است.
وی اظهار داشت: تحقیقات بیشتر بر روی این گونه پارچه‌ها همچنان ادامه دارد.
او گفت: گیاه‌باستانشناسان ایتالیایی در ادامه فصل کاوش شهر سوخته در محوطه گورستان به نمونه‌های مختلفی از انواع گیاهان و غلات در داخل قبور شهر سوخته برخورد کردند.
پیشتر در این منطقه انواع دانه‌های گیاهی و غلات به دست آمده بود.
وی ادامه داد: گیاهان یافت شده در این فصل کاوش اطلاعات جامعی از زندگی مردمان شهر سوخته در اختیار باستانشناسان گذاشته است.
سرپرست گروه باستانشناسی شهر سوخته بیان کرد: انواع غلات و گیاهان مختلف مانند کشمش، گندم، جو، دانه‌های انگور، دانه روغنی بنه و سیر از جمله دانه‌های گیاهی است که از داخل این قبور به دست آمده است.
وی معتقد است: به احتمال زیاد از گیاه سیر برای دفع شیاطین و یا منظوری مشابه استفاده می‌شده و همچنین در ترکیب غذایی مردمان شهر سوخته عدس هم وجود داشته است.
کارشناسان و باستانشناسان معتقدند که گورستان شهر سوخته گنجی نهفته در دل خاک است که پژوهشگران و محققان باید سالها برای کشف آن تلاش کنند.
به گزارش ایرنا، نبود فضای اقامتی و حتی یک هتل در حاشیه شهرسوخته برای اقامت گردشگران، فقدان مراکز پذیرایی و تجاری، نبود امکانات اولیه بهداشتی، روشنایی در اطراف شهرسوخته در شب، نگرانی از وضع امنیتی شبانه در این محوطه از مهمترین مشکلات پیش روی گردشگران است.
فاصله طولانی محوطه باستانی شهرسوخته به خصوص گورستان آن از جاده اصلی، نبود تابلوهای راهنمایی کافی که گاه موجب سردرگمی گردشگران می‌شود از دیگر چالشهای پیرامون این بنای کهن است.
شهر سوخته به همراه آثار کوه‌خواجه زابل و مجموعه تاریخی بمپور، سه اثر باستانی سیستان و بلوچستان هستند که برای ثبت در فهرست آثار تاریخی به سازمان یونسکو پیشنهاد شده است.
سیستان و بلوچستان دارای ? ????تپه و محوطه تاریخی، ? ????بنا و تعدادی غار و درخت کهن است.
